تفکر توحیدی

خروج یک ‌اصطلاح مشهور در عرف تاریخ اسلام است و خوارج کسانی بودند که علیه هر نظم مشروع شورش کردند. اما امام حسین ع هم خارجی نامیده شد ولی فرمود من از سر غرور و سرمستی و فساد و ظلم خروج نکردم... در تورات هم سفر خروج به قیام بنی اسرائیل علیه فرعون می پردازد و فیلمی هم با همین نام توسط ریدلی اسکات ساخته شده است که اصطلاح انگلیسی آن در پوستر فیلم حاتمی کیا درج شده است. خروج‌ حاتمی کیا به چه معناست؟
در صحنه مشهور ابتدای فیلم ‌وقتی رحمت بخشی می گوید من رئیس ندارم و می شنود رئیس جمهور رئیس تو هم‌هست... دیگر او ادامه نمی دهد و حتی سعی می کند مهمان نواز باشد. آیا آن اندازه که اصطلاح خروج اقتضا می کند فیلم هم‌ شورش گرانه است؟
ابراهیم حاتمی کیا همیشه معترض بوده و بعد از ارتفاع پست این دومین اثر اجتماعی معترضانه او بر اساس یک داستان واقعی است هرچند ضعفهای آن فیلم مانند آشفتگی معترضان و پایان مبهم را ندارد. در هر دو اثر توانایی طنز کارگردان ملموس است ولی این بار لطافت هم با اعتراض در هم آمیخته شده است؛ طوری که همین ترکیب، اعتراض را از اغتشاش تفکیک می کند ولی آن را شعاری و بی خاصیت نمی کند.
در ابتدا اعتراض جوانان به اغتشاش کشیده می شود و در ادامه ریش سفیدان دست به کار می شوند. ابتدا تراکتور درب مکان دولتی تخریب می کند ولی بعدا فقط صدا‌ و ‌نماد اعتراض می شود و مقابل درب دولت توقف می کند. گویا حاتمی کیا معتقد است هنوز بلد نیستیم اعتراض کنیم. شاید همین راز سکوت او در برابر سؤال خبرنگاران از حوادث آبان باشد. او نه با اعتراض مخالف است نه با جوکر موافق است و ترجیح می دهد با فیلمش موضع گیری کند نه با پست های اینستاگرامی و نطق های مطبوعاتی، و‌حتی موافقم که بهتر است خشمش را فقط با زبان سینما بیان کند نه با سخنرانی و مصاحبه.
برخی ابهامات در زبان فیلم مانند سیگار و سگ بخشی وجود دارد و نام فیلم قابل نقد است، همچنین‌ از ظرفیتهای فیلم جاده ای برای سلوک شخصیتها کمتر بهره می برد ولی با اغماض از اندکی صحنه های اضافی و مستقیم گویی های بی مورد، این اثر ترکیب تازه و مؤثری داشت. خروج‌ مانند روستاییان ساده و همچون مزرعه و‌جاده باشکوه و مانند ‌پنبه ‌لطیف و همچون تراکتور آهسته و‌ محکم و همچون قریبیان یک روستایی باوقار‌ است. این خروج نشان می دهد عدل و رحمت باید در کنار هم باشند‌ و‌ پیگیری عدالت لزوما خشن و غلیظ نیست.
وجود طنز ملموس و مکرر در یک فیلم اعتراضی عجیب می نماید و حتی می تواند آن را مفتضح کند ولی این ترکیب هدف خاصی دارد؛ قیام ‌نرم ولی پرقوت که نه به نام قانون سرکوب می شود و نه به کمتر از رئیس جمهور قانع می شود.
شاید بعضی در طول فیلم انتظار هیجان بیشتر و شور بالاتر و‌ پایان حماسی داشتند اما این فیلم‌ قیام ریش سفیدان و فیلم ادب اعتراض است و درمانی برای درد اختلاط اعتراض و اغتشاش. حتی دولت انقلابی باید ممنون باشد که یک‌ هنرمند مطالبه‌گری را اینگونه به مردم یاد می دهد!
رئیس جمهور روحانی بود ولی فقط روحانی نبود و ‌معتقدم خروج تاریخ مصرف ندارد و نباید آن را در یک مصداق خاص منحصر کرد و بحث بر سر مشاور رئیس جمهور نباید بیش از حد بزرگ شود و اصل سخن را بپوشاند.‌
برخلاف نظر برخی منتقدین، خروج، خروج حاتمی کیا از سینما نیست و‌ با این حمله منتقدان مخالفم که «دهه ت گذشته مربی»! بلکه این تجربه جدید توانایی او بر اجرای فرم های تازه را نشان می دهد. انتظار ندارم این فرم تازه و دنیای نو و قهرمان نوین فورا پرمخاطب باشد اما از دیدن آن لذت بردم و تجربه ای تازه را از سر گذراندم.